چکیده
این مقاله، تحولات سازمان‌دهی معلمان در سنگاپور را با تمرکز بر اتحادیۀ معلمان سنگاپور (STU) بررسی می‌کند؛ کشوری که اگرچه در آن اتحادیه‌هایی برای معلمان وجود دارد، اما اقدامات صنعتی نادر است. مقاله می‌پرسد که چرا و چگونه سازمان‌دهی معلمان، تحت هدایت اتحادیۀ معلمان سنگاپور ، دگرگون شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که پویایی‌های تاریخی، سیاسی و اجتماعی‌اقتصادی باعث تحول اتحادیۀ معلمان سنگاپور شده است. اتحادیۀ معلمان سنگاپور طی بیش از هفتاد سال، نقش مدافع، حامی و مشوق را در حوزۀ اتحادیه‌گرایی صنعتی، حرفه‌ای و اجتماعی ایفا کرده و بنیان توسعۀ معلمان و کیفیت بالای آموزش سنگاپور را پایه‌گذاری کرده است. با این حال، مسائل پابرجا در حوزۀ سلامت روان و فشار کاری معلمان، ضرورت بازنگری در روابط دولت و اتحادیه را گوشزد می‌کند.
مقدمه
سنگاپور یکی از موفق‌ترین کشورهای جهان در زمینۀ آموزش شناخته می‌شود. کیفیت بالای نظام آموزشی، بهره‌وری بالا و عملکرد درخشان دانش‌آموزان در ارزیابی‌های بین‌المللی، توجه جهانی را به خود جلب کرده است. با این حال، برخلاف بسیاری از کشورها که در آن‌ها اتحادیه‌های معلمان از طریق اعتصاب، تظاهرات یا فشار رسانه‌ای، نقش فعالی در جهت‌دهی سیاست‌های آموزشی ایفا می‌کنند، در سنگاپور این نوع اقدامات به ندرت مشاهده می‌شود.
از سوی دیگر، سنگاپور نظام آموزشی بسیار سازمان‌یافته‌ای دارد که به‌طور کامل تحت نظارت وزارت آموزش فعالیت می‌کند و معلمان موظف‌اند به برنامه‌های رسمی، ارزیابی‌های منظم و استانداردهای سخت‌گیرانه پایبند باشند. در چنین بستری، این پرسش به میان می‌آید که اتحادیۀ معلمان سنگاپور چگونه در چنین فضای بسته و سازمان‌یافته‌ای توانسته هم منافع معلمان را حفظ کند و هم با نظام آموزشی هماهنگ باقی بماند؟
مقالۀ حاضر، با تحلیل تحولات اتحادیۀ معلمان سنگاپور از زمان تأسیس آن در دوران استعمار بریتانیا تا دوران مدرن، نشان می‌دهد که این اتحادیه توانسته با تغییر نقش خود از یک نهاد تقابلی به نهادی مشورتی و حمایتی، بقای خود را حفظ کرده و در ارتقای نظام آموزشی نقشی کلیدی ایفا کند.
سازمان‌دهی معلمان و توسعه آموزشی
اتحادیه‌های کارگری و روابط صنعتی
در ادبیات روابط صنعتی، اتحادیه‌ها یکی از بازیگران اصلی تعامل میان نیروی کار و دولت یا کارفرمایان شناخته می‌شوند. در کشورهای دموکراتیک، اتحادیه‌ها معمولا از طریق مذاکره، اعتصاب و بسیج نیرو به دنبال دستیابی به خواسته‌های خود هستند. در مدل سنگاپوری اما این رابطه پیچیده‌تر است. دولت سنگاپور، اتحادیه‌ها را نه رقیب بلکه شریک در توسعۀ ملی می‌داند و از آن‌ها می‌خواهد که در چارچوب منافع ملی عمل کنند. این الگو در دهه‌های اخیر با عنوان «مدل مشارکتی سنگاپور» شناخته می‌شود. اتحادیۀ معلمان سنگاپور نیز با پیروی از این مدل، به جای رویارویی، به دنبال همکاری با دولت برای ارتقای وضعیت معلمان بوده است.
انواع اتحادیه‌گرایی
نویسندگان مقاله، با استفاده از چارچوب نظری اتحادیه‌گرایی، اتحادیۀ معلمان سنگاپور را در سه قالب تحلیلی دسته‌بندی می‌کنند:
اتحادیه‌گرایی صنعتی: در سال‌های ابتدایی، اتحادیۀ معلمان سنگاپور بیشتر در نقش اتحادیه‌ای صنعتی ظاهر شد؛ یعنی بر رفع تبعیض، افزایش حقوق و بهبود شرایط کاری تمرکز داشت. اعتصاب‌ها و اعتراضات رسمی در دهۀ ۱۹۵۰ نشانه این دوره‌اند.
اتحادیه‌گرایی حرفه‌ای: از دهۀ ۱۹۷۰، تمرکز اتحادیۀ معلمان سنگاپور به سمت ارتقای حرفه‌ای معلمان تغییر یافت. برگزاری کارگاه‌ها، پیگیری آموزش ضمن خدمت و تعامل با مؤسسات تربیت معلم از نمودهای این رویکرد بودند.
اتحادیه‌گرایی اجتماعی: از دهۀ ۲۰۰۰ به بعد، با تشدید فشار روانی بر معلمان، اتحادیۀ معلمان سنگاپور به حوزۀ سلامت روان، تعادل کار و زندگی و خدمات مشاوره‌ای برای معلمان وارد شد؛ الگویی از اتحادیه‌گرایی اجتماعی با تمرکز بر رفاه روانی و اجتماعی اعضا.
چارچوب زمینه‌ای: راهبردهای توسعۀ آموزشی سنگاپور
سرمایه‌گذاری در آموزش و پیامدهای آن
سنگاپور با داشتن منابع طبیعی محدود، نیروی انسانی را سرمایۀ اصلی توسعه در نظر گرفته است. در نتیجه، آموزش از بدو استقلال سنگاپور، از راهبردهای اساسی توسعه انتخاب شد. بودجۀ آموزش در این کشور یکی از بالاترین‌ها در میان کشورهای آسیایی است.
همچنین، سیستم جذب معلمان بسیار رقابتی و استاندارد است. تنها فارغ‌التحصیلان ممتاز، پس از مصاحبه‌های چندمرحله‌ای، به دورۀ تربیت معلم در موسسۀ ملی آموزش (NIE) راه می‌یابند. دولت هزینۀ تحصیل آن‌ها را می‌پردازد و در مقابل، این معلمان متعهد به چند سال خدمت در مدارس دولتی می‌شوند.
نتیجۀ این سیاست‌ها، موفقیت‌های چشمگیر در آزمون‌های بین‌المللی مانند PISA و TIMSS است. برای مثال، در آخرین دور آزمون PISA، دانش‌آموزان سنگاپوری در هر سه حوزۀ ریاضی، علوم و درک مطلب در میان پنج کشور برتر جهان قرار داشتند.
گذشته، اقتصاد و جمعیت‌شناسی
سنگاپور در دهۀ ۱۹۶۰ با بیکاری گسترده، فقر و زیرساخت آموزشی ابتدایی مواجه بود. با اجرای سیاست‌های توسعۀ صادرات‌محور، تمرکز بر آموزش علوم و فناوری و ایجاد نهادهای منسجم آموزشی، این کشور توانست در چند دهه، وضعیت خود را دگرگون کند.
با این حال، نرخ پایین زاد و ولد (۱.۰۵) و پیر شدن جمعیت، چالش‌هایی برای پایداری نظام آموزشی ایجاد کرده است. برای حفظ نیروی کار، مهاجرپذیری افزایش یافته و تنوع قومیتی در مدارس نیز چالش‌هایی برای معلمان پدید آورده است.
اتحادیه‌های معلمان و معلمان در سنگاپور
چهار اتحادیۀ معلمان در سنگاپور وجود دارد:
اتحادیۀ معلمان سنگاپور
اتحادیۀ معلمان چینی‌زبان
اتحادیۀ معلمان مالایی‌زبان
اتحادیۀ معلمان تامیل‌زبان
در این میان اتحادیۀ معلمان سنگاپور با بیش از ۱۴۰۰۰ عضو، بزرگ‌ترین و فراگیرترین اتحادیه است. عضویت در آن داوطلبانه ولی فراگیر است. بسیاری از اعضای آن در هیئت‌های مشورتی و گروه‌های تخصصی وزارت آموزش حضور دارند.
معلمان سنگاپوری از میان دانشجویان ممتاز جذب شده، در دوره‌های تخصصی و متمرکز آموزش می‌بینند و به خوبی ارزیابی می‌شوند. آن‌ها از مزایای قابل توجهی مانند امنیت شغلی، حقوق رقابتی، فرصت‌های پیشرفت شغلی و بیمه برخوردارند.
روش پژوهش
داده‌ها از منابع مختلف گردآوری شده‌اند:
اسناد تاریخی از بایگانی ملی
گزارش‌های رسمی اتحادیۀ معلمان سنگاپور
تحلیل سیاست‌های وزارت آموزش
مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با آقای مایک ثیرومن، دبیرکل اتحادیۀ معلمان سنگاپور
این منابع برای تحلیل سیر تحول اتحادیۀ معلمان سنگاپور از سه منظر نقش‌آفرینی، چالش‌های ساختاری و تعامل با دولت مورد بررسی قرار گرفتند.
تغییر نقش‌های اتحادیۀ معلمان سنگاپور
تحول نقش‌های اتحادیۀ معلمان سنگاپور در طی هفتاد سال فعالیت، نشان‌دهندۀ توانایی این نهاد در تطبیق با تغییرات سیاسی، اجتماعی و حرفه‌ای کشور است. اتحادیۀ معلمان سنگاپور در سه مرحلۀ تاریخی متمایز، سه نقش کلیدی ایفا کرده است که در ادامه به تفصیل شرح داده می‌شوند:
مدافع علیه بی‌عدالتی‌ها
در دوران استعمار بریتانیا (دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰)، اتحادیۀ معلمان سنگاپور با هدف مقابله با تبعیض‌های سیستماتیک علیه معلمان آسیایی تأسیس شد. در آن زمان، معلمان اروپایی نسبت به معلمان محلی مزایای بیشتری از جمله حقوق بالاتر، مزایای بازنشستگی گسترده‌تر و فرصت‌های شغلی بهتر داشتند. زنان، به‌ویژه پس از ازدواج، با قوانین تبعیض‌آمیز روبه‌رو بودند که منجر به اخراج یا محرومیت آن‌ها از ارتقاء می‌شد.
اتحادیۀ معلمان سنگاپور در این دوره نقش مدافع را ایفا کرد. از ابزارهای زیر استفاده شد:
صدور بیانیه‌های اعتراضی در رسانه‌ها
مکاتبه با مقامات استعماری و ارائه طومارهای رسمی
سازمان‌دهی نشست‌های اعتراضی
تهدید به اعتصاب (مخصوصاً در سال ۱۹۵۷)
نتیجۀ این فعالیت‌ها، افزایش آگاهی عمومی و فشار بر دولت برای اصلاح سیاست‌های تبعیض‌آمیز بود. در این دوره، اتحادیۀ معلمان سنگاپور اتحادیه‌ای نسبتاً رادیکال و متکی به بسیج مردمی بود.
حامی رشد حرفه‌ای
در دهۀ ۱۹۷۰ و پس از استقلال سنگاپور، دولت تمرکز خود را بر توسعۀ ملی و مدرن‌سازی نیروی کار گذاشت. در این بستر، اتحادیۀ معلمان سنگاپور نیز نقش خود را از تقابل به همکاری تغییر داد. اتحادیه با مشارکت در تدوین سیاست‌های کلیدی آموزشی، تبدیل به نهادی مشورتی شد.
برخی از فعالیت‌های شاخص این دوره به شرح زیر است:
مشارکت در کمیسیون‌های مشورتی وزارت آموزش
برگزاری کارگاه‌های ارتقاء حرفه‌ای برای معلمان
کمک به اصلاح ساختار حقوقی معلمان، از جمله افزایش قابل توجه حقوق در سال ۱۹۷۹ (تا دو برابر)
حمایت از برنامه‌های ملی آموزش برای همسویی نظام آموزشی با اهداف توسعه اقتصادی
همکاری با اتحادیۀ معلمان چینی‌زبان، که پیوند نزدیکی با حزب حاکم داشت، به اتحادیۀ معلمان سنگاپور این امکان را داد که در سیاست‌گذاری نقش ایفا کرده و نفوذ خود را افزایش دهد.
مروج سلامت معلمان
از اوایل دهه ۲۰۰۰، تمرکز اتحادیۀ معلمان سنگاپور به سمت حمایت از سلامت روانی و تعادل زندگی کاری معلمان معطوف شد. داده‌های به‌دست‌آمده از نظرسنجی‌ها و گزارش‌های داخلی نشان می‌دهد که:
بیش از ۸۰٪ معلمان سنگاپوری، فشار کاری و انتظارات بالا را عامل اصلی استرس و فرسودگی شغلی ذکر کرده‌اند.
ارزیابی‌های رقابتی و طبقه‌بندی معلمان به سطوح A و B، رقابت ناسالمی ایجاد کرده است.
در پاسخ به این وضعیت، اتحادیۀ معلمان سنگاپور اقدامات زیر را انجام داد:
ارائۀ خدمات مشاورۀ سلامت روان با حضور متخصصان
برگزاری وبینار و کارگاه در حوزۀ تاب‌آوری شغلی
گفتگو با وزارت آموزش برای تعدیل ارزیابی‌های شغلی
حمایت از افزایش حقوق و مزایای جبرانی برای معلمان باسابقه
در این مرحله، اتحادیۀ معلمان سنگاپور از نهادی صرفاً صنفی به نهادی چندوظیفه‌ای با تاکید بر رفاه اجتماعی تبدیل شد. اتحادیۀ معلمان سنگاپور با رویکرد تدریجی و تطبیقی توانسته است ضمن سازگاری با سیاست‌های دولتی، نقش فعالی در افزایش کیفیت آموزش ایفا کند. برخلاف بسیاری از کشورها که اتحادیه‌ها در موقعیت تقابل با دولت هستند، اتحادیۀ معلمان سنگاپور از طریق مدل «همکاری برای توسعه» در سیاست‌گذاری، آموزش حرفه‌ای و رفاه معلمان نقش‌آفرین بوده است. شاخص‌هایی مانند پایین بودن نرخ استعفای معلمان، رضایت شغلی بالا و ثبات در بدنۀ معلمان، گویای موفقیت این مدل هستند.
پویایی قدرت و پایداری سازمان‌دهی معلمان
رابطه میان اتحادیۀ معلمان سنگاپور و دولت این کشور، رابطه‌ای خاص، چندلایه و گاه متناقض است که در قالب آن مفاهیم قدرت، مشروعیت و استقلال اتحادیه به شکلی پیچیده درهم‌تنیده شده‌اند. در بسیاری از نظام‌های سیاسی دموکراتیک، اتحادیه‌ها نقش مخالف رسمی دولت را ایفا کرده و با اعتصابات و اعتراضات برای حفظ منافع اعضا می‌کوشند. اما در سنگاپور، اتحادیۀ معلمان سنگاپور مسیر متفاوتی را طی کرده است.
مشارکت نهادی در ساختار قدرت
یکی از ویژگی‌های بارز اتحادیۀ معلمان سنگاپور ، حضور فعال برخی از رهبران آن در ساختار سیاسی رسمی کشور است. برخی از دبیرکل‌ها یا اعضای ارشد اتحادیۀ معلمان سنگاپور هم‌زمان در پارلمان یا نهادهای دولتی حضور داشته‌اند. این مشارکت نهادی، دسترسی اتحادیه به منابع قدرت، اطلاعات سیاست‌گذاری و شبکه‌های تصمیم‌گیری را به شکل بی‌سابقه‌ای تقویت کرده است.
مزایا و مخاطرات این وابستگی
این رابطه نزدیک با دولت، دو روی یک سکه است:
مزایا:
امکان تأثیرگذاری مستقیم بر سیاست‌های آموزشی و استخدامی.
ایفای نقش مشورتی در کمیته‌های دولتی.
حمایت مالی و سیاسی ضمنی از فعالیت‌های اتحادیۀ معلمان سنگاپور .
مخاطرات:
از دست رفتن استقلال اتحادیه.
شکل‌گیری ذهنیت «وابستگی» در میان اعضا.
کاهش توانایی در سازمان‌دهی اعتراض یا مخالفت‌های قوی.
تضعیف مشروعیت اتحادیه در چشم معلمان منتقد.
حفظ تعادل میان همکاری و مطالبه‌گری
برای حفظ پایداری، اتحادیۀ معلمان سنگاپور باید بتواند تعادل حساسی میان همکاری با دولت و حفظ صدای مستقل معلمان برقرار کند. این به معنای حفظ فضای گفت‌وگو و تعامل سازنده، در کنار شجاعت در نقد سیاست‌هایی است که باعث فشار شغلی یا تضعیف رفاه معلمان می‌شوند.
تلاش‌های اتحادیۀ معلمان سنگاپور برای حفظ استقلال نسبی:
بازنگری نظام رتبه‌بندی معلمان: این نظام به‌خاطر ارزیابی‌های رقابتی، فشار روانی بالایی به معلمان وارد کرده است. اتحادیۀ معلمان سنگاپور در قالب نامه‌نگاری، جلسات مشورتی و نشست‌های غیررسمی، خواستار اصلاح یا حذف این نظام شده است.
افزایش خدمات حمایتی: از جمله خدمات مشاورۀ روانی، برنامه‌های سلامت روان و کارگاه‌های تعادل کار و زندگی.
اصلاح بار کاری معلمان: یکی از مهم‌ترین خواسته‌های اتحادیۀ معلمان سنگاپور کاهش وظایف غیردرسی است که وقت معلمان را می‌گیرد و به فرسودگی شغلی منجر می‌شود.
در مجموع، اتحادیۀ معلمان سنگاپور در تلاش است تا ضمن حفظ جایگاه خود در نهادهای رسمی، به مطالبه‌گری مؤثر و واقعی از طرف معلمان نیز ادامه دهد. توانایی در حفظ این تعادل، تعیین‌کننده پایداری و اثربخشی اتحادیه در آینده خواهد بود.
نتیجه‌گیری
اتحادیۀ معلمان سنگاپور نمونه‌ای موفق از سازمان‌دهی تطبیقی و سازگار با بستر اجتماعی و سیاسی خاص سنگاپور است. از اتحادیۀ مبارز ضداستعماری، به نهاد حرفه‌ای و سپس به مدافع سلامت روانی تبدیل شده است. تجربۀ اتحادیۀ معلمان سنگاپور نشان می‌دهد که حتی در نظام‌های سیاسی با مشارکت محدود، اتحادیه‌ها می‌توانند از طریق مسیرهای رسمی، به ارتقای کیفیت آموزش کمک کنند. با این حال، چالش‌هایی نظیر فشار روانی، فرسودگی شغلی و ساختارهای ارزیابی همچنان باقی هستند و آینده اتحادیۀ معلمان سنگاپور در گرو توانایی آن در پاسخ‌گویی مؤثر به این مسائل خواهد بود.
